naar de startpagina
historie
opzet
muziek
koor en
orkest
tekst MP
evangelie
Mattaeus
start MP

Matthaeus Passion: Uitvoering door Koor en orkest                        [ stop muziek ] [ terug ]

Deze pagina gaat over de uitvoering en uitvoerenden.

Uitvoering nu, verschil met vroeger.

De Matthaeus is niet altijd uitgevoerd zoals we hem nu horen. Tegenwoordig wordt de Matthaeus Passion vaak (weer) uitgevoerd als oorspronkelijk (Voor zover ons tenminste bekend is). Heel lang echter is de uitvoeringspraktijk gebaseerd geweest op de bewerking die Mendelssohn bij de heropvoering in 1829 heeft aangebracht. Hierbij gebruikte hij een aanzienlijk groter orkest en koor en gebruikte andere instrumenten (een pianoforte in plaats van orgel/klavecimbel, klarinetten in plaats van hobo's). Hij veranderde de muziek en de begeleiding bij aria's en arioso's. De Basso-continuo werd op onderdelen aangepast. Hij kortte de Matthaeus fors in, waarmee een aantal -nu bekende- aria's en arioso's wegvielen (Pas in 1912 werd de Matthaeus weer volledig uitgevoerd).

In 1925 en 1931 kwamen de eerste uitvoeringen in originele -door Bach aangegeven en veel kleinere- bezetting. Met name vanaf de vijftiger en zestiger jaren is veel onderzoek gedaan naar en geëxperimenteerd met de authentieke uitvoeringspraktijk: originele instrumenten, originele Bachmuziek, origineel tempo, originele wijze van spelen. Het houdt overigens steeds de discussie levend wat nu origineel is en of je Bach in deze tijd nog wel origineel kunt spelen. Een recente ontwikkeling is dat de bezetting van grote werken als de Passionen verder wordt ingekrompen (Creesh/2003, Veldhoven/2005) (zie NRC-interview met Creesh). Er zou geen sprake zijn geweest van een groot koor. De solisten zongen ook samen de koorpartijen. Het laatste woord in de discussie is nog steeds niet gevallen ...!

Wat is overigens het belang van een originele praktijk als een aan deze tijd aangepaste uitvoering de mensen ook raakt?

Ook in de jarenlange traditie van Nederlandse uitvoeringen veranderde nogal wat: in het concertgebouw in Amsterdam (Concertgebouworkest onder leiding van Willem Mengelberg) en in Naarden bij de Bachvereniging. 
Vergelijk bijvoorbeeld:

[ stop muziek ] [ terug ] [ naar boven ]

Tweekorigheid, de twee koren.

Als elders al is aangegeven: de Matthaeus tweekorig is geschreven. Dit betekent ieder koor met een eigen dramatische en muzikale rol en ieder met een orkest ter begeleiding. Dus ook twee orkesten dus.
Het geeft in grote delen een sterke dialoogwerking. Op andere momenten versterkt het gezamenlijk optreden van het koor de gemeenschappelijkheid. 

Het koor bestaat uit sopranen, alten, tenoren en bassen. De omvang van het koor (en orkest) natuurlijk kan verschillen (naar beschikbaarheid en naar opvattingen van de dirigent). 

Wat de omvang betreft: 

  • Dirigent Gustav Leonhard gebruikt in 2002 in Naarden voor ieder van de twee koren een koorbezetting van: 5 (x2 koren) sopranen, 5 alten (x2 koren), 4 tenoren (x2 koren) en 4 bassen (x2 koren). Totaal dus 36 zangers. 
  • In 1995 gebruikte hij 4 in plaats van 5 alten en sopranen per koor. Totaal 32 zangers. 
  • Herreweghe werkt op zijn CD van 1985 met 5 + 7 sopranen, 4 + 4 alten, 5 + 5 tenoren, 5 + 6 bassen. Totaal: 41 zangers.
  • Ton koopman met: 5 + 5 sopranen, 4 + 4 alten, 4 + 4 tenoren, 4 + 4 bassen. Totaal: 34.
  • Een Mendelssohn-uitvoering werd onlangs uitgevoerd met twee koren van 9 + 9 sopranen, 6 + 5 alten, 8 + 6 tenoren, 7 + 7 bassen. Totaal: 57 zangers. 
  • Mengelberg werkte met koren van totaal 400 a 500 personen. 

Je kunt je voorstellen dat dit nogal wat verschillen geeft. 
Vergelijk het openingskoor van Mengelberg eens met dat van Ton Koopman.
 
Functie van het koor:

Het koor zingt de drie grote koren, waarvan het openingskoor ook nog met een apart jongenskoor en de koralen. Tenslotte verwoord het koor regelmatig de dramatische rol van het volk, de gemeenschap of een groep mensen.

[ stop muziek ] [ terug ] [ naar boven ]

Solisten

Er zijn minimaal zes solisten: 
- een tenor (evangelist) en  een bas (Jezus), 
- sopraan, alt, tenor en bas voor de aria's en arioso's
Werd de altstem vroeger altijd door een vrouw gezongen, tegenwoordig wordt ook vaak gewerkt met een man als alt. Je ziet ze zowel als solisten als in het koor "countertenor"). 

  stop muziek ] [ terug ] [ naar boven ]

Het orkest / de twee orkesten en de instrumenten
Typische Barokinstrumenten.

Net zoals er twee koren zijn, zijn er in de Matthaeus Passion twee orkesten. 

Tegenwoordig wordt de Matthaes met twee kleinere orkesten gespeeld. Net als in de tijd van Bach, die met moeite voldoende behoorlijke musici bij elkaar kon brengen.  Toen Mendelssohn Nu kleine orkesten ivm vroeger. Overeenkomend met tijd van Bach die altijd veel moeite had om genoeg musici vinden.

Voorbeeld samenstelling van orkest (in 2002 onder leiding van Gustav Leonhard in Naarden) en die van een Mendelssohn uitvoering

  orkest Naarden 2002   Mendelssohnuitvoering
  Koor 1 Koor 2 totaal   Koor 1 Koor 2 totaal
1e violen 4 4 8  1e violen 5 5 10
2e violen 3 3 6  2e violen 4 4 8
altviolen 2 2 4  altviolen 3 3 6
cello 2 2 )* 4  cello 2 2 4
contrabas 1 1 2  contrabas 2 2 4
traverso (fluit) 2 2 4  fluit 2 2 4
hobo's )** 2 2 4

 hobo's

 2 2 4
blokfluit 2   2

 Klarinet

   2 2
orgel )*** 1 1 2

 orgel

   1 1
viola da Gamba 1     )****      
               

totaal   

     36

totaal   

     43

)*     waarvan een Viola da Gamba
)**    oboi d'amore en oboi da caccia
)***   hier wordt wel eens een orgel vervangen door de klavecimbel (hoewel dit eigenlijk een instrument voor
        wereldlijke muziek is.
) **** Mendelssohn gebruikte hier ook nog een pianoforte bij (voorloper van de piano)

  stop muziek ] [ terug ] [ naar boven ]

Typische barokinstrumenten

In het authentieke Matthaeus Passion orkest wordt op oude instrumenten (vaak met darmbesnaring) gespeeld. Daaronder zijn in het algemeen de typische barokinstrumenten:

Heel soms:

  • de klavecimbel, een klavierinstrument. Voorganger van de piano. Bij de klavecimbel worden de snaren niet aangeslagen (zoals bij een piano door de hamertjes) maar "geplukt" als bij een gitaar. Door de aanslag kon men het geluidsvolume niet beïnvloeden. Om dat te bereiken ontwikkelde men het aanslagmechanisme: eerst in de pianoforte (rond het overlijdensjaar van Bach: 1750) en later in de piano. 

Een site over instrumenten: www.instrumentenweb.com/index.html

  stop muziek ] [ terug ] [ naar boven ]

De basso continuo

De basso-continuo vormt in de barokmuziek het hart van de instrumentale begeleiding en muziek. 

Voorbeeld van de Basso continuo

 

  stop muziek ] [ terug ] [ naar boven ]